Το Πολιτιστικό Πρόγραμμα «Σύγχρονοι Αιγειράτες κεραμείς αναζητούν την τέχνη των προγόνων τους»

Posted by: Γεώργιος Χαβαριώτης | on 4 Ιουλίου, 2022

Η Β΄ Τάξη του Γενικού Λυκείου Αιγείρας υλοποίησε κατά την τρέχουσα σχολική περίοδο 2021-2022 πολιτιστικό πρόγραμμα με τίτλο «Σύγχρονοι Αιγειράτες κεραμείς αναζητούν την τέχνη των προγόνων τους» υπό την καθοδήγηση της φιλολόγου κας Αργυροπούλου Μαρίας και της κας Σπανού Αρετής.

Σκοπός του προγράμματος ήταν να γνωρίσουν οι μαθητές ένα κομμάτι της τοπικής ιστορίας, να ταξιδέψουν στον όμορφο κόσμο της κεραμικής τέχνης και να δοκιμάσουν τις καλλιτεχνικές τους δυνατότητες στην κατασκευή πήλινων αντικειμένων.

1. Η Ακρόπολη της Αρχαίας Αιγείρας.

Στην εισαγωγική ενότητα του προγράμματος, οι μαθητές μέσα από ανασκαφικά δεδομένα, πλούσιο εικονογραφικό υλικό και αρχαίες πηγές ανακάλυψαν τη μακραίωνη ιστορία του τόπου τους που αφετηρία έχει στην προϊστορική εποχή, όπως μαρτυρούν ίχνη κατοίκησης στην Ακρόπολη της αρχαίας πόλης στη θέση Παλαιόκαστρο (εικ. 1).

«Και οι Μυκήνες οι λαμπρές, η Κόρινθος πλουσία,
οι Κλεωνές καλόκτιστες, των Ορνειών τα μέρη,
η Αραιθυρέα πάντερπνη, η πόλις Σικυώνος,
εκεί που πρώτ᾽ ο Άδραστος εγίνη βασιλέας,
η Υπερησίη, και η ψηλή Γονούσσα και η Πελλήνη,
ο Αιγιαλός, το Αίγιον κι η απλωμένη Ελίκη
έστειλαν άνδρες σ᾽ εκατό καράβια ανεβασμένους
και αρχηγός ήτ᾽ ο κραταιός Ατρείδης Αγαμέμνων.»

Το κέντρο των μυκηναϊκών χρόνων φέρει το όνομα Υπερησίη. Ο Όμηρος είναι αυτός που την συμπεριλαμβάνει στον κατάλογο των πλοίων που έλαβαν μέρος μαζί με άλλες πόλεις της Αργολίδας, της Κορινθίας, της Σικυωνίας και της Αιγιάλειας στην εκστρατεία εναντίον της Τροίας. (εικ. 2)

Πράγματι, οι Υπερησιείς επιβιβάστηκαν στα πλοία τους και αναχώρησαν από τα Μαύρα Λιθάρια, για να συναντήσουν τη δύναμη του Αγαμέμνονα στην Αυλίδα. Στον μικρό κόλπο που ήταν το επίνειο της αρχαίας πόλης έχουν εντοπιστεί λείψανα του αρχαίου λιμανιού (εικ. 3).

3. Μαύρα Λιθάρια το λιμάνι της αρχαίας Αιγείρας.

Στη συνέχεια οι μαθητές εστίασαν στους σημαντικότερους σταθμούς των ιστορικών χρόνων.

Τον 8ο αιώνα π.Χ. η Υπερησίη γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη. Καθοριστικό ρόλο έπαιξε η ίδρυση του «Κοινού των Αχαιών». Πρόκειται για την πρώτη ομοσπονδιακή ένωση πόλεων-κρατών με πρωτεύουσα την Ελίκη. Ανάμεσα στις δώδεκα πόλεις της Α΄ Αχαϊκής Συμπολιτείας ήταν και η Υπερησίη.

Η πόλη των αρχαϊκών χρόνων διακρίθηκε στην 23^η Ολυμπιάδα το 688 π.Χ. Ένας νέος που αναφέρεται στον κατάλογο των Ολυμπιονικών ως Ίκαρος ή Ικάριος ο Υπερησιεύς, ήρθε πρώτος στον αγώνα ανωμάλου δρόμου του ενός σταδίου.

Περίπου στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. το όνομα της πόλης αλλάζει. Η ομηρική Υπερησίη ονομάζεται Αίγειρα, όπως σημειώνει ο περιηγητής Παυσανίας στο έργο του «Ελλάδος Περιήγησις» που επισκέφτηκε τον χώρο αυτό τον 2ο αιώνα μ.Χ. Το νέο όνομα της πόλης συνδέεται με την επινοητικότητα των κατοίκων, όταν πολιορκήθηκαν από τους Σικυώνιους. Οι Υπερησιείς εκτίμησαν πως δεν θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τους εχθρούς σε μάχη, γι᾿αυτό και κατέφυγαν στο εξής τέχνασμα. Συγκέντρωσαν τις αίγες τους (κατσίκες) και έδεσαν στα κέρατά τους δάδες. Σε προχωρημένη ώρα της νύχτας άναψαν τις δάδες και ανάγκασαν τα ζώα να πάρουν τον κατήφορο προς το στρατόπεδο των Σικυωνίων. Οι εχθροί πίστεψαν ότι συμμαχικός στρατός ενίσχυσε τους Υπερησιείς και τράπηκαν σε φυγή. Από τις αίγες, λοιπόν, οι κάτοικοι άλλαξαν το όνομα της πόλης τους και στο σημείο όπου κατέληξαν τα ζώα οικοδόμησαν ναό αφιερωμένο στη θεά Άρτεμη, αφού το τέχνασμα το εμπνεύστηκαν χάρη στη βοήθεια της θεάς.

Κατά την κλασική εποχή (5^ος–4^ος αιώνας π.Χ.) η πόλη διατηρεί την ακμή της, όπως αποκαλύπτει η αρχαιολογική σκαπάνη στον ευρύτερο χώρο της Ακρόπολης.

Η ζωή στη θέση Παλαιόκαστρο συνεχίζεται αδιάλειπτα έως τα πρώιμα βυζαντινά χρόνια (4ο αιώνα μ.Χ.). Οι κάτοικοι με την πάροδο του χρόνου εγκαθίστανται σε χαμηλότερα πλατώματα και στον ιστό της πόλης δεσπόζει το θέατρο και οι τρεις παρακείμενοι ναοί. Οι δύο στα βόρεια του θεάτρου σήμερα είναι στεγασμένοι (εικ. 4,5).

Η πρώτη οικοδομική φάση του αρχαίου θεάτρου τοποθετείται στην ελληνιστική εποχή (αρχές του 3ου αιώνα π.Χ.). Το κοίλον λαξεύεται στον κροκαλοπαγή βράχο όπου διαμορφώνονται τα διαζώματα, οι κλίμακες και τα εδώλια (καθίσματα). Η ορχήστρα στη φάση αυτή, σύμφωνα με την αρχαιολογική έρευνα, ήταν κυκλική. Δυστυχώς, τα κατάλοιπα της σκηνικής κατασκευής αυτής της περιόδου είναι φτωχά, γιατί οι Ρωμαίοι τον 2^οαιώνα μ. Χ., αναμόρφωσαν το θέατρο επεκτείνοντας το κοίλο, ανακαινίζοντας τη σκηνή και δίνοντας στην ορχήστρα το σημερινό ημικυκλικό σχήμα.

Η ελληνιστική Αίγειρα σημείωσε μεγάλη ακμή ως μία από τις σημαντικότερες πόλεις της Αχαϊκής Συμπολιτείας που αναδιοργανώθηκε το 280 π.Χ. Μια σημαντική νίκη στους ολυμπιακούς αγώνες του 276 ή 272 π.Χ. επιβεβαιώνει την αλλαγή του ονόματος από το ομηρικό Υπερησίη σε Αίγειρα. Ο Κρατίνος ο Αιγειράτης, όπως αναφέρεται στον κατάλογο των Ολυμπιονικών, νίκησε στους παιδικούς αγώνες πάλης. Προς το τέλος του 3^ου αιώνα π.Χ. (219 π.Χ.) η πόλη καταστράφηκε από τους Αιτωλούς κατά τη διάρκεια του συμμαχικού πολέμου (220-217 π.Χ.). Το τέλος της Αχαϊκής Συμπολιτείας το 146 π.Χ. συμπίπτει με τη ρωμαϊκή κατάκτηση. Στα χρόνια της ρωμαιοκρατίας η πόλη δεν χάνει την αίγλη της, αφού παραμένει θρησκευτικό και πολιτιστικό κέντρο. Αυτό το κέντρο επισκέφτηκε ο Παυσανίας το 176 μ.Χ. και είδε τους τρεις ναούς παραπλεύρως του θεάτρου.

Στα βόρεια της σκηνής ο μεγαλύτερος σε μήκος στεγασμένος ναός έχει ταυτιστεί με ιερό του Διός, όπου είχε στηθεί το μεγάλων διαστάσεων άγαλμα του θεού. Κατά τις ανασκαφές βρέθηκε η μαρμάρινη κεφαλή του λατρευτικού αγάλματος, έργο του Αθηναίου γλύπτη Ευκλείδη που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (εικ. 6).

6. Η κολοσσιαία κεφαλή του Διός (ύψος 87 εκ., πλάτος 50 εκ.).

Ο μικρότερος παρακείμενος ναός ήταν αφιερωμένος στην Άρτεμη, ενώ στην άλλη πλευρά της σκηνής, ο ναός ήταν αφιερωμένος στη θεά Τύχη (εικ. 5).

Από τον 4^ο αιώνα μ.Χ. η αρχαία πόλη παρακμάζει και τη θέση της παίρνει ένας μικρός βυζαντινός οικισμός.

Η ιστορική διαδρομή της αρχαίας Αιγείρας είναι αδιαμφισβήτητα πλούσια. Η αρχαιολογική έρευνα την εμπλουτίζει συνεχώς. Οι μαθητές ενημερώθηκαν για τις ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια στο πλαίσιο μεγάλων τεχνικών έργων, όπως η κατασκευή του αυτοκινητόδρομου Κορίνθου -Πατρών, της Ολυμπίας Οδού. Συγκεκριμένα, κατά τη διάνοιξη της σήραγγας στα Μάρμαρα ήρθαν στο φως τα οικοδομικά λείψανα ενός ιερού της Δήμητρας. Το πλήθος των κινητών ευρημάτων και τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα χρονολογούνται από την αρχαϊκή εποχή έως τα πρώιμα ελληνιστικά χρόνια (εικ. 7).

Κατά την πρώτη ενότητα του πολιτιστικού προγράμματος κεραμικής, οι μαθητές απόλαυσαν το ταξίδι τους στον κόσμο της κεραμικής τέχνης. Οι πρώτεςπληροφορίες αφορούσαν στην εξόρυξη της αργίλου, της πρώτης ύλης του κεραμέα, στη διαδικασία επεξεργασίας της, στη διαδικασία κατασκευής κεραμικών στον κεραμικό τροχό και του ψησίματός τους στον κλίβανο. Σε αυτό το σημείο τονίστηκε πως τα πρώτα αγγεία ήταν χειροποίητα και ότι ο κεραμικός τροχός εμφανίστηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα στις αρχές της 2^ης χιλιετίας, οπότε η κεραμική παραγωγή αυξήθηκε και βελτιώθηκε η ποιότητα των αντικειμένων. Διαφωτιστικές στάθηκαν οι πήλινες πινακίδες από την περιοχή Πεντεσκούφια της Κορίνθου που χρονολογούνται στα 575-550 π.Χ. και απεικονίζουν τα στάδια εργασίας του κεραμέα (εικ. 8 – 10).

Στη συνέχεια, με βιβλιογραφική έρευνα και παρακολούθηση σχετικών βίντεο που αποτυπώνουν την τέχνη του αγγειοπλάστη, οι μαθητές ενημερώθηκαν για τις μεθόδους κατασκευής χειροποίητων και τροχήλατων αντικειμένων, για τις τεχνικές διακόσμησης και την ποικιλία των διακοσμητικών μοτίβων με τα οποία ο αγγειογράφος κοσμούσε τα έργα του. Έμφαση δόθηκε στην εγχάρακτη, εμπίεστη, πλαστική και γραπτή διακόσμηση, αφού, ομολογουμένως, αυτές είναι πιο προσιτές για τους μαθητές. Για τις χαρακτηριστικές τεχνικές των μελανόμορφων και ερυθρόμορφων αγγείων παρακολούθησαν σχετικά βίντεο.

Καταιγισμός πληροφοριών, πλήθος εικόνων. Φυσικό ήταν οι μαθητές να αναρωτηθούν για το εύρος των κεραμικών αντικειμένων που κατασκεύαζε ο τεχνίτης του πηλού.

Οι ποικίλες ανάγκες των προγόνων μας, τους ώθησαν στην κατασκευή διαφόρων αντικειμένων. Η πολυπληθέστερη κατηγορία είναι αυτή των αγγείων που το καθένα είχε διαφορετική χρήση.

Οι μαθητές μελέτησαν τους τύπους αγγείων (αποθήκευσης και μεταφοράς προϊόντων, πόσεως, παρασκευής και κατανάλωσης τροφής, καλλωπισμού, αρωματοδοχεία κ.α., εικ. 11). Θαύμασαν τον όμορφο κόσμο της πηλοπλαστικής και των παιχνιδιών (εικ. 12 – 13).

Το ενδιαφέρον τους τράβηξαν το ειδώλιο γυναικείας καθιστής μορφής με πόλο που βρέθηκε στο ιερό στα Μάρμαρα και το γυναικείο ειδώλιο τύπου Ψ από το μυκηναϊκό νεκροταφείο της Καλλιθέας Αιγίου που εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιγίου (εικ. 14-15).

14. Καθιστή γυναικεία μορφή με «πόλο» (6^ος – 5^ος αιώνας π.Χ.)

Έμαθαν ακόμα και για τα οικοδομικά υλικά και τα αρχιτεκτονικά μέλη από πηλό. Εξάλλου, στο Αρχαίο Θέατρο της Αιγείρας στα κατάλοιπα της ρωμαϊκής σκηνής η οπτή πλίνθος είναι το χαρακτηριστικό οικοδομικό υλικό, ενώ χαρακτηριστική είναι η πήλινη σίμη με γραπτή διακόσμηση και κορυφαίες κεραμίδες με ανθέμιο και γραπτή διακόσμηση που έχει αναστηλωθεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιγίου (εικ. 16-17).

Με αυτές τις πληροφορίες οι μαθητές κάλυψαν, όσο ήταν δυνατό, το θεωρητικό μέρος του προγράμματος για την κεραμική τέχνη που πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα εκδηλώσεων του σχολείου και πέρασαν στο τελικό στάδιο του προγράμματος, στην κατασκευή πήλινων αντικειμένων. Με ιδιαίτερη χαρά έστησαν το κεραμικό εργαστήριο στην αίθουσα της τεχνολογίας του Γυμνασίου Αιγείρας που ευγενικά παραχώρησε στην ομάδα του προγράμματος ο Διευθυντής του Γυμνασίου Αιγείρας κ. Νικολακόπουλος Γεώργιος για να εκφραστεί καλλιτεχνικά. Με πρώτη ύλη τον πηλό που στεγνώνει στον αέρα και τα απαραίτητα εργαλεία άρχισαν με ενθουσιασμό να δημιουργούν. Τα παιδιά έπαιρναν έμπνευση από εικόνες αντικειμένων και από πιστά αντίγραφα πήλινων εκθεμάτων που ανήκουν στη συλλογή της υπευθύνου του προγράμματος (εικ. 18 – 25)

Σύγχρονοι Αιγειράτες κεραμείς εν δράσει …..